Metaverse, artırılmış gerçeklik ve gizlilik

 

Teknolojiyle ilgilenenlerin, bilim kurgu sevenlerin ve oyun meraklılarının zaten bildiği bir kavram olan Metaverse, geçtiğimiz günlerde Facebook’un Metaverse oluşturma hedefini açıklayıp adını da “Meta” olarak değiştirmesiyle yeniden gündeme geldi. 

Aslında “siber uzay”, “sanal gerçeklik” gibi konseptlerin ilk kez ortaya atıldığı kitap William Gibson’ın 1984’te yayınladığı Neuromancer adlı siberpunk romanı olsa da “Metaverse” kelimesi ilk kez 1992’de, daha internet sıradan insanların hayatına girmemişken, Neal Stephenson tarafından yayınlanan ve sınırsız bir dünyayı betimleyen Snow Crash (Türkiye’de Parazit adıyla yayınlandı) adlı bilim kurgu romanında kullanıldı. Yazar, insanların sosyalleştiği, alışveriş yaptığı ve avatarı aracılığıyla gerçek dünyadaki düşmanlarını yendiği sanal dünyayı böyle tanımlanıyordu.

2003’teyse bu romandan esinlenerek tasarlanan Second Life oyunuyla internet tabanlı bir sanal dünya yaratıldı. Linden Research şirketinin tasarladığı Second Life’ta oyuncular, her türlü özelliğine kendi karar verdiği bir avatar yaratarak oyuna başlar. Çevrimiçi oynanabilen oyunda kişi, gerçek hayatta olduğu gibi arkadaş edinebilir ve çevrimiçi chat sayesinde onlarla sosyalleşebilir. Tasarım yapmaktan meslek sahibi olmaya üniversite eğitiminden gayrimenkul edinmeye kadar her türlü faaliyeti gerçekleştirebilir. Oyunda yarattığı kıyafet, obje, ev, saç modeli, kısacası her şeyin telif haklarına otomatik olarak sahip olur ve daha da önemlisi sanal dünyada kazandığı paraları gerçeğe dönüştürebilir.

Facebook, Metaverse’e büyük yatırım yapıyor 

Facebook’un kurucusu ve CEO’su Mark Zuckerberg de Ekim sonu duyurduğu ve şirketin gelecek 10 yılda hayata geçirmeyi planladığı sanal evren Metaverse’sü aynı böyle anlattı: Bir avatarla temsil edilen kullanıcıların alışveriş yapabileceği, sosyalleşebileceği, boş zaman etkinliklerine katılabileceği ve öğrenebileceği sanal bir dünya…

Facebook, bu sanal evreni geliştirmek için 50 milyon dolarlık bir fon, XR Programları ve Araştırma Fonu, ayırdı. Information tarafından hazırlanan bir rapor, Facebook’un Reality Labs bölümünde çalışan yaklaşık 10.000 çalışanı olduğunu söylüyor. Bu, Facebook çalışanlarının neredeyse beşte birinin artırılmış gerçeklik (AR) ve sanal gerçeklik (VR) cihazları üzerinde çalıştığı anlamına geliyor. Ama Zuckerberg, toplamda 10 milyar dolar yatırım yapmayı planladıkları Metaverse’ün tek bir şirketin geliştireceği bir ürün olmadığını, aynı internet gibi bir geliştiriciler ağı tarafından yaratılacağını da söylüyor. Zaten Microsoft ile şimdiden işbirliğine başladılar.

Metaverse için 10 yıl mı gerekiyor? 

Zuckerberg, Metaverse’ün tam anlamıyla hayata geçirilebilmesi için en az 10 yıla ihtiyaç olduğunu söylese de teknolojinin gelişim hızını, pandeminin dijital dönüşümü hızlandırmasını ve kripto para dünyasındaki gelişmeleri göz önüne alan pek çok uzman, bu tarihin çok daha yakın olduğuna inanıyor.

Şimdiye kadar genişletilmiş gerçeklik (gerçek ve sanal dünya ile insan-makine etkileşiminin birleşimi) teknolojileri çoğunlukla video oyunları ve niş kurumsal uygulamalarla sınırlıydı. Ama oyunlar, giderek sosyal deneyim platformları haline geldikçe, sanal ve keşfedilebilir bir dünya, açık ve yaratıcı ifade ortamı ve popüler kültür kanalları gibi özellikler, başka alanlar için de cazip hale geliyor.

Güney Kore merkezli Naver Z Corporation tarafından geliştirilen Zepeto, önde gelen bir sanal evren platformu ve dünya genelinde 200 milyondan fazla kullanıcısı var. Platform, sosyal buluşmaların yanı sıra alışveriş için de kullanılıyor. Örneğin Nike, Gucci ve Ralph Lauren gibi popüler markalar, dijital ürünlerini satmak için Zepeto içinde sanal mağazalar açıyor. Uygulama ayrıca kullanıcılarının kendi tasarımlarını yapmasına ve bunlardan para kazanmasına olanak tanıyor.

Güney Kore hükümeti de Metaverse’deki bu teknolojik yenilikleri destekliyor ve kamu-özel ortaklıklarına giden yolda öncülük ediyor. Hükümet sanal ve artırılmış gerçeklik platformlarının geliştirilmesini koordine etmek ve kolaylaştırmak için Mayıs 2021’de bir “Metaverse ittifakı” oluşturdu. Şimdiye kadar Samsung, Hyundai Motors, SK Telecom gibi 500 firma ittifaka katıldı.

Veri gizliliği tartışmaları derinleşiyor

Teknoloji uzmanları Metaverse’ün internetin evrim geçirmiş hali olacağını söylüyor. Bu fikre göre internet Metaverse’e dönüşecek. Bugün internetin, milyonlarca kişi için bilgi ve hizmetlere erişim, iletişim ve sosyalleşme, alışveriş ve eğlence bakımından en önemli araç olduğu düşünüldüğünde Metaverse de bu değer önerisini tekrarlayabilir. Genişletilmiş gerçeklik, sosyal ve ticari katılım için önemli bir ortam oluşturabilir.

Metaverse internetin halefi olacaksa bu durumda, onu kimin ve nasıl inşa ettiği, ekonominin ve toplumun geleceği için son derece önemli. Metaverse gizlilik konusunda nasıl bir yol izleyecek, kapsayıcı olacak mı, zararlı içerik ve ortamlar nasıl azaltılacak gibi sorular nasıl cevaplanacak? Teknoloji yeni alanlara yöneldikçe, veri koruma, mahremiyet ve düzenleme konusundaki tartışmalar da devam edecek. Bkz. Veri ekonomisi, teknoloji devleri ve gözetim kapitalizmi

Gelecekte sanal ve artırılmış gerçekliğin ekonomide, sağlıkta, eğitimde, işte ve daha pek çok alanda yaygın şekilde kullanılacağı kesin. Bilgisayarlar ve diğer mobil dijital cihazlarla elde edilen verinin aksine sanal ve artırılmış gerçeklik yoluyla elde edilen veriler biyometriktir; vücudumuzla, hareketlerimizle, mimiklerimizle, bakışlarımızla ilgilidir. Bu veriler ne düşündüğümüz ve nasıl akıl yürüttüğümüzden evimizde ve kamusal alanlarda ne zaman, kimlerle, ne yaptığımız ve bunları nasıl yaptığımıza kadar önemli bilgiler veren, şirketler için çok değerli verilerdir.  Bu nedenle veri gizliliği konusundaki tartışmaların daha da derinleşeceği öngörülebilir.

Metaverse konusunda liderliğe soyunan Facebook’un veri gizliliği, tekelcilik ve dezenformasyon konusundaki geçmişi ortadayken ve şirket bu konuda yoğun incelemelerle karşı karşıyayken Meteverse’ün distopik bir sanal dünyaya dönüşmemesi, henüz tasarım aşamasındayken, nasıl düzenlemelere tabi olacağını düşünmeyi gerektiriyor.

 

Kaynaklar: “What is the metaverse? And why should we care?”, Stefan Hall, Cathy Li, World Economic Forum; “Facebook, the metaverse and the monetization of higher education”, John Preston, LSE; “Into the Metaverse: Can Facebook Rebrand Itself?”, Patti Williams, Knowledge@Wharton; “South Korea’s Approach to the Metaverse”, Sang Kim, The Diplomat; “Privacy in the Metaverse”, Ronald Leenes, Tilburg Institute for Law, Technology and Society, “Facebook and the Metaverse: Should we be worried about privacy?”, Marcus Carter, The University of Sydney.